شنیدن صدای بلند ماشین‌آلات، ضربات چکش، برش فلز یا ابزارهای پنوماتیک در بسیاری از مشاغل صنعتی امری عادی است. اما آنچه بسیاری از کارگران و حتی کارفرمایان نادیده می‌گیرند، تأثیرات مخرب و گاه جبران‌ناپذیر همین صداها بر سیستم شنوایی است. آسیب شنوایی ناشی از نویز محیط کار (NIHL: Noise-Induced Hearing Loss) یکی از شایع‌ترین بیماری‌های شغلی در جهان است که برخلاف بسیاری از خطرات فیزیکی دیگر، خاموش و تدریجی اتفاق می‌افتد.
در این مقاله، به بررسی علت، پیامدها و مهم‌تر از همه راهکارهای پیشگیری از افت شنوایی ناشی از صدای بلند در محیط‌های صنعتی می‌پردازیم.
نویز صنعتی چگونه به گوش آسیب می‌زند؟
گوش انسان ظرفیت محدودی برای تحمل شدت صدا دارد. وقتی شدت صدا از حد معینی بالاتر رود، سلول‌های مویی داخل حلزون گوش (cochlea) به‌تدریج آسیب می‌بینند. این آسیب معمولاً دائمی است و باعث افت شنوایی می‌شود.
- صداهای بالای ۸۵ دسی‌بل اگر به‌صورت مداوم شنیده شوند، به شنوایی آسیب می‌زنند.
- در بسیاری از مشاغل صنعتی مانند جوشکاری، تراشکاری، نجاری، معدن‌کاری یا ساخت‌وساز، شدت صدا به‌راحتی از این مقدار فراتر می‌رود.
- صداهای انفجاری یا کوبشی حتی در لحظه می‌توانند منجر به پارگی پرده گوش یا آسیب شنوایی شوند.
علائم کم‌شنوایی ناشی از نویز چیست؟
مشکل اصلی در این نوع کم‌شنوایی، پیشرفت تدریجی و بدون درد آن است. افراد معمولاً زمانی متوجه افت شنوایی می‌شوند که آسیب زیادی وارد شده است. علائم اولیه عبارت‌اند از:
- شنیدن صدای زنگ یا وزوز در گوش (تینیتوس)
- دشواری در شنیدن صداهای زیر (مثلاً صدای زنان یا کودکان)
- مشکل در فهم گفت‌وگو در محیط‌های پر سر و صدا
- افزایش تدریجی نیاز به بالا بردن صدای تلویزیون یا تلفن
- احساس گرفتگی یا خش‌دار شدن صداها
چه مشاغلی در معرض خطر هستند؟
تقریباً تمام کارگرانی که در محیط‌های پر سروصدا کار می‌کنند، در معرض خطر آسیب شنوایی قرار دارند. از جمله:
- اپراتورهای دستگاه‌های صنعتی، تراشکاران، برشکاران
- کارگران معادن و کارخانه‌ها
- رانندگان ماشین‌آلات سنگین و جرثقیل
- کارگران واحدهای تولیدی فلز، چوب و سنگ
- افرادی که در کارگاه‌های مکانیکی یا عمرانی فعالیت دارند
- کارکنان بخش برق، جوشکاری یا صنایع نظامی
راه‌های پیشگیری از آسیب شنوایی شغلی
پیشگیری از کم‌شنوایی ناشی از نویز، آسان‌تر و کم‌هزینه‌تر از درمان آن است. اقدامات زیر، در سطح فردی و سازمانی توصیه می‌شود:
۱. استفاده از محافظ شنوایی (Earplugs یا Earmuffs)
محافظ‌هایی که در گوش قرار می‌گیرند یا روی آن پوشیده می‌شوند، تا حد زیادی شدت صدای ورودی را کاهش می‌دهند. استفاده صحیح و منظم از این وسایل، پایه اصلی پیشگیری است.
۲. کاهش نویز در منبع
نگهداری درست ماشین‌آلات، استفاده از ابزارهای کم‌صدا یا نصب عایق‌های صوتی می‌تواند منبع تولید نویز را مهار کند.
۳. محدود کردن مدت تماس با صدای بلند
چرخش در شیفت‌ها، استراحت در فواصل زمانی منظم، و کاهش زمان کار در محیط‌های پرصدا، از فشار مداوم بر گوش جلوگیری می‌کند.
۴. آموزش به کارکنان
افزایش آگاهی کارگران درباره خطرات صدا و نحوه استفاده از تجهیزات محافظتی، نقش مهمی در پیشگیری دارد.
۵. ارزیابی شنوایی ادواری
انجام تست‌های شنوایی (Audiometry) به‌صورت سالانه یا دوره‌ای، کمک می‌کند آسیب‌های احتمالی زود تشخیص داده شده و اقدامات لازم سریع‌تر انجام شود.
نقش تست شنوایی و مداخله زودهنگام
بسیاری از کارگران زمانی متوجه کم‌شنوایی خود می‌شوند که عملکرد شغلی یا زندگی روزمره‌شان مختل شده است. انجام تست شنوایی دوره‌ای توسط ادیولوژیست می‌تواند تغییرات اولیه در قدرت شنوایی را ثبت کند. اگر افت شنوایی تأیید شود، راهکارهایی مانند استفاده از سمعک‌های مخصوص کم‌شنوایی شغلی یا محافظت بیشتر در دستور کار قرار می‌گیرد.
برخی سمعک‌ها مخصوص افرادی طراحی شده‌اند که دچار کاهش شنوایی در فرکانس‌های خاص ناشی از نویز هستند و قابلیت فیلتر یا تقویت انتخابی صداها را دارند.
سخن پایانی
آسیب شنوایی در محیط‌های صنعتی، پدیده‌ای خاموش اما بسیار شایع است. توجه به اصول بهداشت شغلی، استفاده از تجهیزات محافظتی، آموزش، و مهم‌تر از همه غربالگری و ارزیابی شنوایی منظم می‌تواند از افت شنوایی دائمی جلوگیری کند.
اگر در محیط پر سر و صدایی کار می‌کنید یا یکی از نزدیکان‌تان در چنین شرایطی فعالیت دارد، بی‌توجهی به این موضوع می‌تواند در آینده هزینه‌بر و جبران‌ناپذیر باشد. پیشگیری، همیشه مؤثرتر از درمان است.
